De klimaatcrisis dwingt ons nog sneller te gaan in de ontwikkeling van hernieuwbare energie. Tegelijk toont de huidige energiecrisis aan dat we nog steeds heel afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen en krijgen steeds meer mensen het moeilijk. Hoe bouwen we een succesvolle energietransitie?
Om massaal de schouders te zetten onder de energietransitie is burgerparticipatie het nieuwe credo. In de komende aanbestedingen voor de nieuwe offshore windparken in de prinses Elisabethzone wil de overheid zelfs een bepaald percentage burgerparticipatie opleggen als voorwaarde aan geïnteresseerde projectontwikkelaars.
Ook de Europese commissie neemt tal van maatregelen om burgers te betrekken bij de energietransitie, bijvoorbeeld door het introduceren van energiedelen. Zo kunnen zonnepaneleneigenaars (ongeveer 20% van de huishoudens) vanaf 1 januari hun overschotten hernieuwbare energie verkopen aan buren, vrienden of familieleden. De ambitie om burgers te betrekken in de energietransitie is mooi, maar staat in schril contrast met het stijgend aantal huishoudens dat moeilijkheden heeft om de energiefactuur te betalen. Vandaag moet reeds 20% van de huishoudens beroep doen op het sociaal tarief. De afschaffing van de terugdraaiende teller begin vorig jaar ondermijnde bovendien het consumentenvertrouwen in zonne-energie en de digitale meter, terwijl het juist essentiële bouwstenen zijn van de energietransitie.
Digitale meters
Met de huidige energieprijzen is een digitale meter nochtans geen overbodige luxe. Hij laat toe om van dag tot dag op te volgen wat je energieverbruik is en dit te vergelijken met je maandelijkse voorschotfactuur. Zo kom je bij de jaarlijkse eindafrekening niet voor verrassingen te staan. Het is tegelijkertijd een stimulans om rationeler om te springen met je energiegebruik, zodat je sneller geneigd zal zijn om de radiatoren in je slaapkamer of ruimtes die je minder gebruikt wat dichter te draaien. Wie thuis een gascondensatieketel heeft kan ook proberen om de aanvoertemperatuur van de verwarming te verlagen naar 55°C. Daardoor zal je gasketel beter condenseren, waardoor het aardgasverbruik daalt. Met een digitale meter kan je van dag tot dag opvolgen wat het effect is van de maatregelen die je neemt. Voor 7 op de 10 Vlamingen die vandaag met aardgas verwarmen, heeft de digitale gasmeter in deze koude en dure wintermaanden een groter belang dan de digitale elektriciteitsmeter.
Dat veel verwarmingssystemen niet optimaal zijn afgesteld weet ook DeltaQ. Deze Brusselse start-up maakt gebruik van intelligente controle-algoritmes om de HVAC-systemen van grote kantoorgebouwen aan te sturen. Ze houden hierbij rekening met de verwachte bezettingsgraad, de weersvoorspelling, en de karakteristieken van het gebouw. Afhankelijk van het gebouw kan dit leiden tot een energiebesparing van wel 30%. Zo worden er bijvoorbeeld situaties vermeden waarin een gebouw tegen 7u ’s ochtends volledig verwarmd is tot 20°C, terwijl er nog niemand op kantoor is.
Dynamische energiecontracten
Zodra je verwarmt op elektriciteit (bijvoorbeeld met een warmtepomp) of een elektrische wagen hebt, neem het belang van de digitale elektriciteitsmeter toe. Deze grote elektriciteitsverbruikers kunnen immers slim aangestuurd worden zodat de impact op het elektriciteitsnet vermindert. Zo zal een gebruiker van een elektrische wagen deze onmiddellijk willen opladen als hij thuiskomt. Vandaag is dat geen probleem. Elektrische wagens vertegenwoordigen immers minder dan 1% van de personenwagens in België, maar hun aandeel groeit wel exponentieel. Naarmate er meer elektrische wagens rondrijden, moet er vermeden worden dat deze allemaal op hetzelfde moment willen opladen, omdat het elektriciteitsnet dit op sommige plaatsen niet zou aankunnen.
In de toekomst zullen we ons dus mogen verwachten aan dynamische energiecontracten, waarvan de prijs zal variëren naar gelang de beschikbaarheid en vraag naar energie. Er zal in Vlaanderen een capaciteitstarief komen voor het distributienet en ook dit tarief zal in de toekomst misschien variëren in de tijd, om rekening te houden met de lokale belasting van het distributienet op een bepaald ogenblik. Zo zal het opladen van je elektrische wagen om 7u ’s avonds waarschijnlijk duurder zijn dan om 2u ’s nachts.
Gebruikers belonen
Al deze maatregelen zijn erop gericht om gebruikers die actief deelnemen aan het energiesysteem te belonen, maar het zou fout zijn te denken dat een groot deel van de bevolking elke dag hun energieprijzen in de gaten zal houden en hun gedrag aanpassen. Zonder ondersteuning zal het voor veel mensen te complex worden. Ze zullen hierin ontzorgd moeten worden door een dienstverlener die het beste met hen voorheeft. Dit kan de energieleverancier zijn, maar evengoed een nieuwe marktpartij zoals een energiedienstverlener, een flexibiliteitsprovider, of een energiegemeenschapsbeheerder.
De technologische bouwstenen voor de energietransitie zijn voorhanden, maar deze transitie mag geen afvallingsrace worden. Iedereen moet over de meet geraken. Het is cruciaal dat je de voorlopers niet demotiveert (zowel burgers als bedrijven) door de spelregels en cours de route te wijzigen. Daarnaast mag de overheid de mensen die het moeilijk hebben niet achterlaten. Dat kan door meer te investeren in de renovatie van sociale woningen of verhuurders ertoe aan te zetten de kwaliteit van hun woningen te verbeteren. Door de markt te openen voor nieuwe partijen die burgers en bedrijven ontzorgen, kunnen we de kloof tussen voorlopers en achterblijvers zo klein mogelijk houden.